(29 มกราคม 2568) สำนักงานสภานโยบายการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรมแห่งชาติ (สอวช.) นำโดย ดร.สุรชัย สถิตคุณารัตน์ ผู้อำนวยการ รศ.วงกต วงศ์อภัย รองผู้อำนวยการ ดร.คมเมธ จิตวานิชไพบูลย์ ผู้อำนวยการฝ่ายอาวุโส ฝ่ายศูนย์คาดการณ์เทคโนโลยีเอเปค และตัวแทนบุคลากร สอวช. ร่วมให้การต้อนรับ นายสาธิต วงศ์อนันต์นนท์ ที่ปรึกษาด้านระบบงานนิติบัญญัติ นางสาวสุภาวดี มงคลธรรมกุล ผู้อำนวยการสำนักนโยบายและแผน พร้อมด้วยคณะผู้ศึกษาดูงาน สำนักงานเลขาธิการวุฒิสภา รวมจำนวน 28 ท่าน จากโครงการพัฒนาขีดความสามารถของบุคลากรเพื่อสนับสนุนงานนิติบัญญัติ หลักสูตร “การคาดการณ์อนาคตเพื่อวางแผนพัฒนาเชิงกลยุทธ์ (Strategic Foresight)” โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาดูงานในประเด็น “การคาดการณ์อนาคต การใช้เครื่องมือ Foresight เทคนิคต่าง ๆ ในการคาดากรณ์อนาคต และวิธีการนำมาประยุกต์ใช้”
ดร.สุรชัย กล่าวต้อนรับและแนะนำบทบาทหน้าที่ของ สอวช. ในฐานะฝ่ายเลขานุการของสภานโยบายการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม และเป็นหน่วยงานในกำกับของ กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) สอวช. มีหน้าที่ทำนโยบายทั้งด้านการอุดมศึกษา (อ.) และด้านวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (ววน.) รวมถึงด้านสังคมศาสตร์ มนุษยศาสตร์และศิลปศาสตร์ ที่ผ่านมามีนโยบายสำคัญที่ สอวช. ร่วมขับเคลื่อนจนเกิดผลสำเร็จ เช่น การสนับสนุนให้เกิดพระราชบัญญัติส่งเสริมการใช้ประโยชน์ผลงานวิจัยและนวัตกรรม พ.ศ. 2564 ที่สนับสนุนให้ผู้รับทุนหรือนักวิจัยสามารถเป็นเจ้าของผลงานวิจัยที่ได้รับทุนจากหน่วยงานของรัฐ และสามารถนำผลงานวิจัยและนวัตกรรมไปใช้ประโยชน์ในเชิงพาณิชย์หรือสาธารณประโยชน์ได้ หรือแนวคิดเรื่องเศรษฐกิจบีซีจี (Bio-Circular-Green Economy) ที่ต่อมาได้กลายเป็นนโยบายสำคัญในระดับประเทศ
อีกหนึ่งงานสำคัญที่ สอวช. ดำเนินการเรื่องการคาดการณ์อนาคต หรือ Foresight ได้มีการขับเคลื่อนงานของศูนย์คาดการณ์เทคโนโลยีเอเปค (APEC Center for Technology Foresight: APEC CTF) ที่คณะรัฐมนตรีได้มีมติเห็นชอบให้จัดตั้งศูนย์นี้ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2541 และเมื่อปี พ.ศ. 2552 APEC CTF ได้รับเชิญจากสำนักงานเลขาธิการรัฐสภา ให้เข้าไปช่วยฝึกอบรมข้าราชการรัฐสภาสามัญ หลักสูตรการพัฒนานักบริหารระดับสูง และได้นำเครื่องมือ Foresight เข้าไปใช้ในการฝึกอบรม ให้ผู้ร่วมหลักสูตรได้ทำภาพอนาคตการเมืองไทยในอีก 10 ปีข้างหน้า ซึ่งการใช้เครื่องมือนี้ จะต่างกับการทำแผนหรือทำนโยบาย ที่โดยทั่วไปมักเริ่มจากการทำแนวโน้มที่รู้ว่าจะเกิดขึ้นอย่างแน่นอน แต่ Foresight จะให้ความสำคัญกับความไม่แน่นอนที่อาจจะเกิดขึ้นได้
รศ.วงกต ได้กล่าวถึง 5 เป้าหมายหลัก ที่ สอวช. จะร่วมขับเคลื่อนในบทบาทการออกแบบนโยบายและกลไกด้านการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อววน.) ของประเทศ ได้แก่ 1.ขยับอันดับขีดความสามารถในการแข่งขันของประเทศสู่ Top 30 ของโลก 2.ยกระดับเศรษฐกิจฐานรากและลดความเหลื่อมล้ำด้วย อววน. 1 ล้านคน 3.สนับสนุนการลดก๊าซเรือนกระจก 10 ล้านตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า 4.เพิ่มสัดส่วนแรงงานทักษะสูงขึ้นเป็น 25% ให้ทัดเทียมประเทศที่เศรษฐกิจพัฒนาแล้ว และ 5.ยกระดับสถาบันอุดมศึกษาไทยให้ติดอันดับ Top 200 ของ World Class University Ranking โดย สอวช. ได้จัดทำข้อริเริ่มเชิงนโยบาย นำ อววน. เข้าหนุนเป้าหมายระดับชาติ คือ 1.พัฒนาเศรษฐกิจไทยให้มีความสามารถในการแข่งขัน พึ่งพาตนเองได้ 2.ยกระดับสังคมและสิ่งแวดล้อม ทันต่อพลวัตการเปลี่ยนแปลงของโลก และ 3.ผลิตหรือพัฒนาบุคลากรตอบความต้องการของอุตสาหกรรมเป้าหมาย หรืออุตสาหกรรม S-Curve ซึ่งจะเข้าไปสนับสนุนนโยบายของกระทรวง อว. ได้แก่ อว. For EV อว. For AI และ อว. For Semiconductor
สำหรับโครงสร้างของ สอวช. ปัจจุบันมีกลุ่มงานหลักแบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มเลขานุการสภานโยบาย กลุ่มยุทธศาสตร์กำลังคนในระบบ อววน. กลุ่มยุทธศาสตร์ อววน. กลุ่มบริหารและพัฒนาองค์กร และยังมีหน่วยบริหารและจัดการทุนที่อยู่ภายใต้ร่มนิติบุคคลเดียวกับ สอวช. จำนวน 3 หน่วย คือ หน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการเพิ่มความสามารถในการแข่งขันของประเทศ (บพข.) หน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการพัฒนากำลังคน และทุนด้านการพัฒนาสถาบันอุดมศึกษา การวิจัยและการสร้างนวัตกรรม (บพค.) และหน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการพัฒนาระดับพื้นที่ (บพท.) โดย APEC CTF จะอยู่ในกลุ่มยุทธศาสตร์ อววน. ทำหน้าที่เสริมสร้างความเข้มแข็งของการคาดการณ์อนาคตในเอเปค ผ่านการจัดโครงการและการให้คำปรึกษา รวมถึงนำเครื่องมือคาดการณ์อนาคตเข้ามาช่วยระบุสิ่งที่จะเกิดขึ้น เพื่อประโยชน์ร่วมของประเทศในกลุ่มเอเปค
ดร.คมเมธ ได้นำเสนอภาพรวมการใช้เครื่องมือ Foresight ในการจัดทำนโยบาย ที่จะใช้ในการกำหนดนโยบายและการวางแผนระยะยาว เพื่อให้หน่วยงานรัฐหรือองค์กรสามารถปรับตัวและตอบสนองต่อความเปลี่ยนแปลงที่อาจเกิดขึ้นได้ และสามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้ในหลายสาขา เช่น นโยบายสิ่งแวดล้อม นโยบายเทคโนโลยี หรือนโยบายเศรษฐกิจ เพื่อพัฒนาทางออกที่สอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) ซึ่งการใช้เครื่องมือ Foresight มีหลากหลายจุดประสงค์และตามระดับความซับซ้อนของปัญหาที่ต้องการแก้ไข โดยในระดับองค์กรใช้ในการวางแผนกลยุทธ์ระยะยาวปละปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลง ระดับประเทศ ช่วยกำหนดนโยบายเพื่อพัฒนาประเทศในอนาคตอย่างยั่งยืน และระดับภูมิภาคหรือระดับโลก ใช้เพื่อแก้ปัญหาเชิงซับซ้อนที่ส่งผลกระทบทั่วโลก เช่น การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ
ในส่วนของการจัดลำดับ Degree of Foresight สู่การกำหนดนโยบายที่ยั่งยืน เริ่มจากการสำรวจพื้นฐาน แนวโน้มและแรงขับเคลื่อน ผ่านการวิเคราะห์แนวโน้มในปัจจุบัน เช่น เทคโนโลยี เศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม ระบุปัจจัยขับเคลื่อนที่ส่งผลต่ออนาคต จากนั้นเป็นการวาดภาพอนาคต อนาคตฐานรากและฉากทัศน์ สร้างภาพอนาคตที่เป็นไปได้หลายแบบ เพื่อเตรียมรับมมือกับความไม่แน่นอนในอนาคต และการกำหนดยุทธศาสตร์ กลยุทธ์และนโยบาย โดยใช้ฉากทัศน์ในการกำหนดกลยุทธ์และนโยบายที่ตอบสนองต่ออนาคต สนับสนุนการพัฒนาอย่างยั่งยืนในระยะยาว
นอกจากนี้ ดร.คมเมธ ยังได้ยกตัวอย่างการใช้เครื่องมือ Foresight หลากหลายรูปแบบ ในการวิเคราะห์ภาพอนาคตหรือการจัดกิจกรรมต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง และ สอวช. ได้จัดกิจกรรมทดลองการใช้เครื่องมือ Foresight เพื่อถอดรหัสองค์กร ให้กับคณะผู้ศึกษาดูงานจากสำนักงานเลขาธิการวุฒิสภา ได้ระดมความคิดเห็นเกี่ยวกับตนเองและองค์กร เพื่อช่วยเสริมความเข้าใจถึงแนวทางการนำเครื่องมือมาใช้จริง และเห็นภาพรวมการวิเคราะห์ข้อมูลด้วยเครื่องมือ Foresight ได้ดียิ่งขึ้น
